Polislerin asayişin sağlanması, tasarruf emniyeti ve mesken masuniyetini koruma görevleri bulunur. Halkın mal, can ve ırzını muhafaza ve ammenin istirahatini sağlar. Bu görevlere bağlı olarak polislerin şahısları ve araçları durdurarak kimlik sorma yetkisi vardır.
Herhangi bir suçun işlenmesi şüphesi üzerine bu suçların aydınlatılması ve failin yakalanabilmesi adına gerçekleştirilen durdurma koruma tedbiri amacıyla gerçekleştirilir. Şahısların geçici bir şekilde durdurulması durumu yakalama değildir. Kişilerin durdurulmasının yakalama olması için şahısların fiili olarak denetim altına alınması gerekir. Yakalama işleminin gerçekleştirilmesi için suç şüphesi aranırken durma işleminin gerçekleştirilmesi için suç şüphesi olmasına gerek yoktur.
Polis Hangi Durumlarda Arama Yapabilir?
- Bir suçun işlenmesinin ardından kaçan faillerin yakalanmasının sağlanması, işlenen suç ya da kabahatlerin faillerinin tespit edilmesi
- Bir suç ya da kabahatin işlenmesi durumlarının engellenmesi
- Kişilerin vücut bütünlüğü, hayatı ya da mal varlığı açısından veya topluma yönelin mevcut ya da muhtemel tehlikelerinin önlenmesi amacıyla
- Hakkında yakalama emri veya zorla getirme kararı bulunan kişilerin tespit edilmesi için arama işlemi yapılabilir.
Kişilerin ya da araçların durdurulması için bu nedenlerden en az birinin olması gerekir. Polislerin arama yapabilmesi için belirtilen nedenler sınırlıdır.
Polislerin durdurma yetkileri kullanabilmeleri için makul bir sebep bulunmalıdır. Yani burada makul bir şüphelinin bulunması önemlidir. Polisler tecrübelerine bağlı olarak izledikleri davranışlardan o şahısların bir suç işleyeceği veya işlediği hususunda kanaat getirebilir. Bunun yanında kişilerin silahlı olduğu ve tehlike yarattığını düşünürlerse de bu kişileri durdurabilirler.
Kolluğun kişi ya da araçları durdurabilmesi için hakim kararına ihtiyaç duyulmaz. Polisler içinde bulundukları durumları değerlendirerek, akla ve mantığa bağlı olarak makul şüphe duyması halinde herhangi bir karar almasına gerek olmadan bu yetkiyi kullanabilirler.
Somut delillerle desteklenen şüphe olmadan, süreklilik arz edecek, fiili durum ya da keyfi bir şekilde durdurma işleminin gerçekleştirilmesi mümkün değildir. Yani belirli bir yerden geçen kişilerin durdurulması, oradan geçen kişilerin aranması ya da geçici kontrol noktasının oluşturulması gibi uygulamalar söz konusu değildir. Fakat bu suça ilişkin olarak araç ihbarının olması, ihbardaki aracın rengi, modeli ve tipine uygun olan araçların durdurulması için geçici kontrol noktasının kurulması durumu söz konusu olabilir.
Polis Hangi Durumlarda Kimlik Sorabilir?
Polislerin kimlik sorma yetkisi önleme amaçlı ya da adli görev çerçevesinde yapılabilecek bir uygulamadır. Kimlik sorma, suç işlendikten sonra kaçan faillerin yakalanmasını sağlamak, işlenen suçların ya da kabahatlerin faillerinin kimliklerini veya hakkında yakalama emri ya da zorla getirme kararı verilen kişilerin tespit edilmesi amacıyla yapılması halinde durumunda bu polisin adli görevi ve yetkisidir.
Polisler bir kişiyi durdukları zaman öncelikle sebebini bildirirler ve durdurma sebebi ile alakalı sorular sorabilirler. Kimliğini ya da bulundurulması gereken diğer belgelerin ibraz edilmesi söz konusu olabilir. Kolluk görevlileri sebebin oluşmasına ya da şüpheye yol açan davranışlar ile ilgili olarak durdurdukları kişiye sorular sorabilirler. Kişilerin bu sorulara cevap verme yükümlülükleri bulunmaz.
Durdurulan kişilerin verdikleri cevaplardan şüphelenen kolluk güçleri koruma tedbirlerine başvurmak için ön araştırma yapmak adına bu kişileri bir süre bekletebilir. Aksi durumlarda durdurma yetkisinin kullanılmasına sebebiyet veren şüphe yapılan açıklama ile ortadan kalktığında kişiler gidebilir. Durdurma süresi, durdurma sebebine esas teşkil eden işlemin gerçekleştirilmesi adına zorunlu olan sürelerden daha fazla olamaz. Durdurma sebebi ortadan kalktığında kişiler ve araçlar durduruldukları yerden ayrılabilirler.
Polislerin Araç Arama Yetkisi Nedir?
Kolluk güçleri durdurdukları kişilerin üzerinde ya da araçlarda kaba üst araması ve aracın görünen kısımlarına bakabilirler. Fakat bu amaçla kişilerin üzerindeki elbiselerin çıkarılması ya da aracın dışarıdan bakıldığında içi görünmeyecek bölümlerinin açılması istenemez. Bütün bunların yanında kimlik sorma esnasında kimliği sorulan bireylerin kimlik bilgilerinin kayıt altına alınması söz konusu değildir. Durdurma ve kontrol işlemlerinin günün herhangi bir saatinde gerçekleştirilmesi mümkündür.
Araçlar ya da kişiler durdurulduğunda şu işlemler yapılabilir;
- Durdurulan kişilerin üzerinde bulunan giysiler çıkarılmaksızın kişilerin cinsiyetinde bulunan görevliler tarafından yoklama, kaba üst araması kişilere herhangi bir sıkıntı vermeyecek şekilde gerçekleştirilir.
- Gerçekleştirilen kontrollerin konusu ve sebeplerinin kişilere açıklaması yapılır
- Kişilerin ya da araçların durdurulma sürelerinin makul seviyelerde olması ve kontrol için belirlenen sürelerin aşılmaması gerekir.
- Gerçekleştirilen kontrol sonucunda suça ilişkin iz, emare, eser ve delil elde edilmesi durumunda kişiler yakalanır.
- Uyuşturucunun kişilerin herhangi bir yerinde gizlediğinden şüphe ediliyorsa geniş çaplı bir arama yapılabilir.
- Kişilerin ya da araçların başka yere götürülerek kontrol yapılması durumu söz konusu değildir. Kontrol işlemi durdurmanın gerçekleştirildiği yer ya da yakınında kimsenin görmeyeceği şekilde yapılır.
- Kontrolün ardından talep edilmesi halinde tutanak düzenlenmesi durumu söz konusu olabilir.
İfade Verirken Nelere Dikkat Edilmelidir?
İfade verme işlemi kişilerin haklarında savcılık tarafından soruşturma yürütülmekte olan şüphelilerin kolluk kuvvetleri ya da Cumhuriyet savcısı tarafından suç konusu olan olayla alakalı olarak bilgi verilmesi açısından çağırılmasıdır.
Sorgu ise soruşturma aşamasında şüphelilerin sulh ceza hakimince ya da kovuşturma aşamasındaki sanığın yerel mahkemenin hakimi tarafından dinlenmesine verilen isimdir.
Kişilerin ifadeye çağrılması ya bir çağrı kağıdı ile ya da bizzat kolluğun bulundukları yere gelmesi ile veya uygulamada yaygın olarak kullanılan telefonla çağırma yöntemi ile gerçekleştirilir. Kişilerin çağrıldıkları zaman gitme gibi bir zorunlulukları bulunmaz. Fakat uygun bir sürede ifade vermeye gitmeleri önemlidir. Aksi durumlarda savcılık tarafından yakalama veya zorla getirme emrinin çıkarılması durumu söz konusu olabilir. Bu durumda kişiler kolluk kuvvetlerine isteksiz davranırlarsa zorla ifadeye götürülürler.
İfadeye Alma Esnasında Ne Olur?
- Öncelikle kolluk kuvvetleri tarafından kimlik tespiti le kişilik ekonomik durum ile ilgili durum sorgulaması yapılır. Kişilerin bu sorulara cevap verme zorunluluğu bulunur. Maddi durum sorgusu ileride adli para cezasına hükmedilmesi halinde hakimin karar verme sürecinde kullanılır.
- Çağrılma sebebi olan suçların konusu, kişilerin anlayabilecekleri şekilde ayrıntılı olarak anlatılır. Burada kişilere avukat tutma hakkı hatırlatılır. Kollukta verilen ifadeler olayın sıcağı sıcağına verildiğinden mahkeme tarafından son derece önemlidir. Bu nedenle ifadeye avukat ile gidilmesi ve bunun yanında ifade vermeden önce avukattan yardım alınması kişilerin lehine olacaktır.
- Avukat seçecek durumda olmamanız halinde ve bir avukat yardımından faydalanmak istediğinizde baro tarafından bir avukat görevlendirilir.
- Burada kişilere susma hakları hatırlatılır. Susma hakkı kullanıldığı durumda bu durum kişilerin aleyhine bir sonuç doğurmayacaktır. Savcılık veya mahkeme gözünde suçlu kabul edildiği izlenimi söz konusu olmaz. Anayasal bir hak olup kişiler istedikleri soruda susma hakkını kullanabilirler. Bunun yanında kişilerin evet-hayır şeklinde olan sorulara cevap verme zorunluluğu bulunmaz.
- Şüpheden kurtulmak adına somut delillerin toplanacağını istemek mümkündür. Aleyhe olan şüphe nedenlerinin ortadan kaldırılması ve lehine olan konuların ileri sürme olanakları tanınır.
Kişiler istemese bile avukat uygulanacak durumlar;
- 18 yaşın altında olan ya da kendini savunamayacak derecede malul, sağır ya da dilsiz olunması
- Kişilerin haklarında tutuklama istemi olması
- Alt sınır 5 yıl ya da daha fazla olan bir suç nedeniyle ifade alınması durumunda
Konu ile alakalı merak ettiğiniz tüm soruları avukatlarımıza danışabilirsiniz.